‘Voor mij hebben mijn gedachten delen en het praten met steunfiguren altijd goed geholpen om met de situatie om te gaan. Liefst bij iemand die ik vertrouw en bij wie ik stoom kon afblazen. Ook was het voor mij belangrijk om me bewust te zijn van mezelf, mijn eigen kracht op te zoeken om te groeien en in mijn geval figuurlijk boven de situatie uit te stijgen.’ (Augeo Jongerentaskforce-lid Melanie)

Kinderen die opgroeien in onveilige of onvoorspelbare omstandigheden hebben vaak minder ruimte gehad om sociale vaardigheden te ontwikkelen. Ze hebben misschien weinig gelegenheid gehad om te spelen, te oefenen met ruzie maken en weer goedmaken, of om sociale grenzen te ontdekken binnen een veilige context.

Sommige kinderen hebben geleerd om zich onzichtbaar te maken om ruzie of straf te vermijden. Ze durven zich niet uit te spreken of te laten zien wat ze nodig hebben. Anderen zijn juist snel boos of opstandig, omdat dat de enige manier was om aandacht of bescherming te krijgen. Ook extreme meegaandheid of pleasend gedrag – alles goed vinden om maar geen gedoe te krijgen – kan een gevolg zijn van een onveilige thuissituatie.

Deze manieren van contact maken of vermijden met anderen zijn ontstaan als beschermingsmechanisme om op dat moment met de situatie te kunnen omgaan, maar kunnen het kind nu en later in de weg zitten. Ze maken het lastig om gelijkwaardige, steunende relaties aan te gaan. Ook kunnen andere kinderen hun gedrag verkeerd interpreteren, waardoor het kind zich opnieuw afgewezen kan voelen – wat het negatieve patroon versterkt.

Daarnaast hebben deze kinderen vaak weinig vertrouwen in anderen. Als je gewend bent geraakt aan onbetrouwbare of afwijzende reacties, wordt het spannend om je open te stellen of iemand om hulp te vragen. Daardoor kunnen ze zich sociaal terugtrekken of moeilijker aansluiting vinden bij leeftijdsgenoten.

• Wie ken je allemaal? Op school, thuis, sport, hobby, in de buurt

• Bij wie ben je graag?

• Met wie speel je graag?

• Naast wie zit je in de klas?

• Wie kan je om hulp vragen?

• Met wie deel je je geheimen?

Heb daarbij oog voor ingewikkelde emoties en heftig gedrag. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik zag dat je boos werd toen hij je niet meenam – en toen ging je schreeuwen. Wat had je nog meer kunnen doen?’ Zo help je het kind reflecteren op wat het voelt, wat het doet en help je zoeken naar andere opties.

Sommige kinderen hebben baat bij expliciete oefening. Je kunt samen oefenen hoe je iemand aanspreekt, een ruzie oplost of iets weigert op een vriendelijke manier. Gebruik bijvoorbeeld rollenspel of ‘doe alsof’-situaties.

Benoem daarin sociaal gedrag positief en concreet. Zeg bijvoorbeeld niet alleen ‘Goed gedaan’, maar benoem wat je zag: ‘Je wachtte je beurt af – dat is fijn voor de ander’, of ‘Wat aardig dat je vroeg of hij mee wilde doen.’

Sociale vaardigheden leer je door ervaring, herhaling en goede begeleiding. Manieren waarop je kinderen hierbij kunt ondersteunen zijn:

Sociale vaardigheden versterken veerkracht, omdat ze kinderen helpen om hulpbronnen in hun omgeving aan te boren. Kinderen die steun kunnen zoeken, verbinding ervaren en hun gevoelens kunnen delen, staan sterker in moeilijke situaties. Ze voelen zich minder alleen en krijgen vaker passende steun.

Daarnaast geven sociale vaardigheden een kind het gevoel dat het invloed heeft op de sociale wereld. Als je merkt dat je iets kunt betekenen voor een ander, of dat je iets kunt oplossen in een conflict, versterkt dat je gevoel van zelfeffectiviteit en eigenwaarde.

Sociale vaardigheden dragen ook bij aan het herstel na stress. Kinderen die zich begrepen voelen, komen sneller tot rust. Contact met anderen helpt bij het reguleren van emoties en bij het opbouwen van een positief zelfbeeld. Daarbij versterkt het ook andere veerkrachtelementen, zoals emotieregulatie, coping en betekenisgeving.

Tot slot geldt: steunende relaties zijn een belangrijke beschermende factor bij ingrijpende ervaringen. En om die relaties op te bouwen, zijn sociale vaardigheden onmisbaar.

Sociale vaardigheden zijn de vaardigheden die je nodig hebt om met anderen om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan: een gesprek beginnen, luisteren, hulp vragen, ‘nee’ zeggen, omgaan met kritiek, sorry zeggen, conflicten oplossen of samenwerken aan een taak. Ook het herkennen van sociale signalen (zoals lichaamstaal of gezichtsuitdrukkingen) hoort erbij.

Kinderen die goed in staat zijn om relaties aan te gaan en te onderhouden, ervaren vaak meer steun, begrip en verbondenheid. Ze hebben iemand om op terug te vallen, durven hun zorgen te delen en voelen zich gezien. Dat versterkt hun gevoel van veiligheid en zelfvertrouwen.

Sociale vaardigheden leer je niet vanzelf – je ontwikkelt ze door oefening, feedback en voorbeeldgedrag. Kinderen hebben daarvoor anderen nodig: volwassenen die hen begeleiden, en leeftijdsgenoten om mee te oefenen.

Sociale vaardigheden zijn geen ‘trucjes’, maar levende vaardigheden die afhangen van context, leeftijd, temperament en cultuur. Wat op de ene plek werkt, kan op de andere plek juist minder passend zijn. Daarom is het belangrijk dat kinderen een breed palet ontwikkelen, en daarin hun eigen stijl mogen ontdekken.

Sociale vaardigheden zijn de vaardigheden die je nodig hebt om met anderen om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan: een gesprek beginnen, luisteren, hulp vragen, ‘nee’ zeggen, omgaan met kritiek, sorry zeggen, conflicten oplossen of samenwerken aan een taak. Ook het herkennen van sociale signalen (zoals lichaamstaal of gezichtsuitdrukkingen) hoort erbij.